چین به‌خۆی‌‌و زیاتر له‌ملیارێك‌و 300 ملیۆن دانیشتووانه‌وه، گه‌وره‌ترین وڵاتی جیهانه له‌ڕووی ژماره‌ی دانیشتووانه‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا خاوه‌نی پێشكه‌وتووترین هێڵی هاتوچۆیه، كه به‌نیازه تاساڵی 2030 درێژیی رێگا سه‌ره‌كییه‌كانی بگه‌یه‌نێته 400 هه‌زار كیلۆمه‌تر.
له‌تازه‌ترین پڕۆژه‌ی بواری رێگاوباندا چین به‌نیازه درێژترین تونێلی ژێر ئاو له‌جیهاندا دروست بكات، كه درێژییه‌كه‌ی 123 كیلۆمه‌تر ده‌بێت‌و به‌رپرسانی چینیش ده‌ڵێن»ته‌واوبوونی ئه‌و رێگایه نزیكه‌ی هه‌زار كیلۆمه‌تر رێگای دووری هاتوچۆیان بۆ كورت ده‌كاته‌وه، پڕۆژه‌كه‌ش نزیكه‌ی 42 ملیار دۆلاری تێده‌چێت».
بیرۆكه‌ی پڕۆژه‌كه كۆنه
كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندنی چین له‌باره‌ی ئه‌و پڕۆژه تازه‌یه‌وه رایانگه‌یاند، حكومه‌تی چین 260 ملیار (یوان) كه ده‌كاته نزیكه‌ی 42 ملیار دۆلار ده‌خاته وه‌به‌رهێنانه‌وه بۆ جێبه‌جێكردنی پڕۆژه‌ی دروستكردنی تونێلێك له‌ژێر ده‌ریادا به‌درێژیی 123 كیلۆمه‌تر، بۆ به‌ستنه‌وه‌ی شاری (دالیان)ی كه‌نار ئاو له‌هه‌رێمی (لیاو نینگ)ی باكووری خۆرهه‌ڵاتی ئه‌و وڵاته به‌شاری (یانتاو)ی هه‌رێمی (شان دۆنگ) له‌خۆرهه‌ڵاتی وڵاته‌كه‌دا.
بیرۆكه‌ی ئه‌م پڕۆژه‌یه كۆنه‌‌و ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵی 1994، چونكه ئه‌و كاته حكومه‌تی چین به‌نیازبوو دروستی بكات‌و به‌پێی هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌و كاته‌ش پێی وابوو 10 ملیار دۆلاری تێده‌چێت‌و له‌ساڵی 2010دا ته‌واو ده‌بێت، هه‌ر ئه‌وكاته‌ش كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندنی چین رایانگه‌یاند، كه دروستكردنی ئه‌و تونێله رێگای نزیكه‌ی هه‌زار كیلۆمه‌تریان بۆ ده‌گێڕێته‌وه، به‌ڵام پڕۆژه‌كه ئه‌وكاته جێبه‌جێ نه‌كراو ئێستا حكومه‌تی چین بڕیاریداوه پڕۆژه‌كه جێبه‌جێ بكات، به‌ڵام واده‌ی ته‌واوبوونی پڕۆژه‌كه‌ی ئاشكرا نه‌كردووه.
كارێكی پڕ قازانج
وانگ مینگ شۆ ئه‌ندامی ئه‌كادیمیای ئه‌ندازیاریی چین له‌باره‌ی داهاتی ئه‌و پڕۆژه‌یه‌وه له‌دوای ته‌واوبوونی ده‌ڵێ:»داهاتی ئه‌و تونێله له‌دوای ته‌واو بوونی، 20 ملیار (یوان) ده‌بێت له‌ساڵێكدا، واته به 12 ساڵ خه‌رجی تێچوونه‌كه‌ی خۆی ده‌رده‌هێنێته‌وه، چونكه گواستنه‌وه كارێكی زۆر پڕ قازانجه».
به‌ته‌واوبوونیشی ئه‌و تونێله ده‌بێته درێژترین تونێلی سه‌ر زه‌وی چونكه درێژییه‌كه‌ی 123 كیلۆمه‌تره، له‌كاتێكدا درێژترین تونێل له‌جیهاندا تائێستا له‌ژاپۆنه‌‌و درێژییه‌كه‌ی ته‌نیا 54 كیلۆمه‌تره، كه هه‌ردوو دوورگه‌ی (هۆنشۆ)و (هۆكایدۆ)ی ئه‌و وڵاته پێكه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه، ساڵی 1988 ته‌واوكراوه‌‌و ماوه‌ی 20 ساڵ كاری تێدا كرا، له‌دوای ئه‌و تونێله، تونێلی ئینگلیزی درێژترینه كه ئینگلته‌ره‌‌و فه‌ره‌نسا به‌یه‌كه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه‌‌و درێژییه‌كه‌ی ته‌نیا 51 كیلۆمه‌تره.
دووه‌م وڵاتی ئابووری
چین له‌ساڵی 2010دا ژماره‌ی دانیشتوانه‌كه‌ی گه‌یشته یه‌ك ملیار‌و 339 ملیۆن‌و 724 هه‌زار‌و 852 كه‌س، تاساڵی 2011ش له‌دوای ژپۆن به‌سێیه‌م ئابووری گه‌وره‌ی جیهان داده‌نرا، به‌ڵام له‌و مێژووه به‌دواوه پێش ژاپۆن كه‌وت‌و ئێستا به‌دووه‌م ئابووری گه‌وره‌ی جیهانیی داده‌نرێت، هه‌روه‌ها چین به‌وڵاته پێشكه‌وتووه‌كانی بواری پیشه‌سازیی له‌جیهاندا داده‌نرێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌شدا، هێڵی هاتوچۆی چین به‌هێڵه هاوچه‌رخه‌كانی جیهان له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێت. له‌باره‌ی هێڵی هاتوچۆی ئه‌و وڵاته‌وه وه‌زاره‌تی هاتوچۆی چین له‌مانگی حوزه‌یرانی 2013دا ئاشكرایكرد، له‌ماوی 10 ساڵی داهاتوودا وڵاته‌كه‌ی چوار تریلیۆن‌و 700 ملیار (یوان) ده‌خاته وه‌به‌رهێنانه‌وه له‌بواری رێگاوباندا.
تۆڕی رێگاوبانی هاوچه‌رخ
هه‌ر به‌پێی ئه‌و راگه‌یاندنه‌ش درێژیی تۆڕی رێگاوبانی گشتیی چین تاساڵی 2030 ده‌گاته نزیكه‌ی 400 هه‌زار كیلۆمه‌تر، له‌كۆی ئه‌و رێگایه‌ش 97%ی گشتییه‌‌و هاتۆچۆ پێیدا بێبه‌رامبه‌ر ده‌بێت، ته‌نیا 3%ی هاتوچۆ پێیدا به‌باج ده‌بێت. به‌و پێیه‌ش كه پلانی بۆ داڕێژراوه، زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆری رێگای گشتیی‌و رێگای خێرا، زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆری ناوچه ئیدارییه‌كان‌و شاره‌كانی ئه‌و وڵاته ده‌گرێته‌وه.
هه‌ر له‌بواری رێگاوباندا‌و له‌كۆتایی 2012دا چین خێراترین شه‌مه‌ندۆفێری خسته‌كار، له‌نێوان (په‌یجین)ی پایته‌خت‌و شاری (كوانگ چۆ)ی باشووری ئه‌و وڵاته، كه دوو هه‌زار‌و 298 كیلۆمه‌تر له‌یه‌كه‌وه دوورن‌و خێرایی شه‌مه‌ندۆفێره‌كه‌ش نزیكه‌ی 500 كیلۆمه‌تره له‌یه‌ك سه‌عاتدا، هه‌ر ئه‌و كاته‌ش به‌رپرسانی چین رایانگه‌یاند، كه حكومه‌ت به‌نیازه سه‌رجه‌م شاره گه‌وره‌كان له‌ڕێگه‌ی هێڵی شه‌مه‌ندۆفێری خێراوه به‌یه‌كه‌وه ببه‌ستێته‌وه‌‌و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ده‌یان ملیار دۆلار ته‌رخان ده‌كات.
Kurdish