ئارێز عەبدوڵڵا: لە بەرژەوەندی كوردستانە كەناڵی دیكە بۆ فرۆشتنی نەوت بدۆزێتەوە ‌

سەرۆكی كۆمسیۆنی نەوت‌و وزە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایدەگەیەنێت، ئێستا جگە لە دوو پڕۆژەیاسا، هیچ یاسایەك نییە بۆ رێكخستنی پرسی نەوت لە نێوان حكومەتی فیدراڵ‌و هەرێم‌و پارێزگاكان.

راشیدەگەیەنێت، ئەو رێكەوتنە جێبەجێ نەكراوە كە لە نێوان هەولێرو بەغدا لەبارەی فرۆشتنی نەوت‌و دابینكردنی بودجەوە كراوە. ئەوەش دەخاتەڕوو، لە بەرژەوەندی هەرێمی كوردستانە كەناڵی دیكە بۆ فرۆشتنی نەوت بدۆزێتەوە.

كێشەی نەوت لە نێوان هەرێم‌و بەغدا

بەمەبەستی خستنەڕووی كێشەو گرفتەكانی نەوت‌و غازو ئەو یاسایانەی پێویستە لەو بوارەدا دەربچێت، هەروەها ناردنی بەشە سوتەمەنی هەرێم لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە، ئارێز عەبدوڵڵا سەرۆكی كۆمسیۆنی نەوت‌و وەزە لە ئەنجومەنی نوێنەرنی عیراق كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسی لە شاری هەولێر ئەنجامدا.

سەرەتا لەبارەی كێشەی نەوت لە نێوان حكومەتی هەرێم‌و عیراق رایگەیاند، ماوەیەكە ئەو كێشەیە هەیە بەتایبەتی دوای هەناردەكردنی نەوت لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە تەنانەت دوای ئەو رێكەوتنە لە 2014 لە نێوان وەزارەتی نەوتی عیراق‌و حكومەتی هەرێم ئیمزا كرا، كە بەگوێرەی رێكەوتنەكە كە دواتر بوو بە یاسا، پێویستە رۆژانە 550 هەزار بەرمیل نەوت لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە تەسلیمی كۆمپانیای سۆمۆی عیراق بكات لەبەرامبەردا (17%)ی خەرجیەكانی عیراق بدرێ بە هەرێمی كوردستان.

دوو پڕۆژەیاسا هەیە

وتیشی: «بەگشتی كێشەكان لەسەر ئەو پرسە بەهەڵواسراوەیی ماوەتەوە، ئەوەشی كێشەكە یەكلادەكاتەوە دەستوری عیراقە، چونكە لەو دەستورەدا ماف بە هەرێم‌و پارێزگاكانی بەرهەمهێنی نەوت دراوە كاروباری نەوتی لە دەست بێت، بەڵام هەر بەگوێرەی دەستور پێویستە یاسایەكی تایبەت بە نەوت بۆ رێكخستنی هەبێت بۆ دیاریكردنی ماف‌و ئەركەكانی حكومەتی فیدراڵ‌و هەرێم‌و پارێزگاكان، بەڵام بەهۆی خوێندنەوەی جیاواز بۆ مادەی 112ی دەستوری عیراق، نەتوانراوە ئەو یاسایە دەربچێت، بەمەش ئێستا كێشەیەكی یاسایی سیاسی لە نێوان هەولێرو بەغدا هەیەو دەبێت گفتوگۆی بەردەوام هەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا بەداخەوە هیچ كام لە حكومەتەكانی هەرێم‌و عیراق جددی نین لەوەی ئەو كێشەیە بە گفتوگۆ چارەسەر بكەن».

لە بەشێكی تری وتەكانیدا، ئارێز عەبدوڵڵا تیشكی خستە سەر ئەو پڕۆژەیاسایانەی تایبەتن بە نەوت ئامادەكراوەو وتی: «دوای ئەوەی نەتوانرا یاسای نەوت‌و غاز لە ئەنجومەنی نوێنەران پەسەند بكرێت‌و لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە كێشرایەوە، ئێستا دوو پڕۆژەیاسای دیكە لە ئەنجومەنی نوێنەران هەیە، یەكێكیان پڕۆژەیاسای نەوتی نیشتمانی عیراقە كە راستەوخۆ پەیوەندی بە كاروباری نەوتی هەرێمی كوردستان‌و پارێزگاكانی تریشەوە هەیە، لەگەڵ ئەوەش پێشنیاری پڕۆژەیاسایەكی تر هەیە بۆ دروستكردنی ئەنجومەنی فیدراڵی بۆ كاروباری نەوت‌و غاز، ئەو ئەنجومەنە سیاسەتی نەوت‌و غاز لە عیراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە دیاری دەكات».

بەشە سوتەمەنی هەرێم

ئەوەشی خستەڕوو، لە كۆمسیۆنی نەوت‌و وزە گفتوگۆمان لەسەر هەردوو پڕۆژەكە كردووە، بۆ ئەمەش وێنەی ئەو پڕۆژانەمان داوەتە حكومەتی هەرێم‌و عیراق، بەڵام ئەگەر حكومەتی هەرێم بە جدی نێتە پێشەوەو لەگەڵ بەغدا رێكنەكەوێ، رەنگە ئەو پڕۆژانە بەشێوەیەك پەسەند بكرێ كە بە دڵی حكومەتی هەرێم نەبێت، بەتایبەتی ئێستا فشارمان لەسەرە بۆئەوە بەر لەكۆتایی خولی ئێستای پەرلەمان پەسەند بكرێت، چونكە راستە ئێمە نوێنەری خەڵكی كوردستانین لە بەغداو بەرژەوەندییە دەستوورییەكانی هەرێم دەپارێزین، بەڵام ئەو كارە تەنیا بە نوێنەرانی كورد لەبەغدا ناكرێت.

لە تەوەری سێیەمی كۆنگرە رۆژنامەنوسیەكدا، ئارێز عەبدوڵلا سەرۆكی كۆمسیۆنی نەوت‌و وەزە لە ئەنجومەنی نوێنەران ئاماژەی بە بەشە سوتەمەنی هەرێم كردو رایگەیاند، ئەمساڵ هاووڵاتیانی هەرێم نەوتی سپییان وەرنەگرت، بۆئەمەش لەسەرەتای پایزی رابردوو و لەسەر داوای ئێمە وەك كۆمسیۆنی نەوت‌و وزە، وەزارەتی نەوتی عیراق بڕیاردا كە بەردەوام بێت لەهەناردنی سوتەمەنی لەنێویشیاندا نەوتی سپی‌و گازوایل‌و غاز‌و بەنزینیش بۆ هەرێمی كوردستان، بڕیارەكە لە 1/10/2016 جێبەجێ كرا، هەرچەندە ئەو بڕە بەشی هەموو خەڵكی كوردستان ناكات، بەڵام پارێزگاكانی هەرێم بەدوو جۆر نەوتیان بۆ هاتووە، بەشێكیان بۆ ئاوارەكان بەشیكی تریش بۆ پارێزگاكان.

بە پارەیەكی زیاتر كڕاوە

روونیشیكردەوە، ناردنی ئەو بڕە نەوتەوە لەلایەن حكومەتی عیراقەوە بۆ پارێزگاكانی تا 1/4/2017 بەردەوام بوو، بەڵام بە بڕێكی كەمتر، سەبارەت بە پارێزگای هەڵەبجەش لە 16/4 ەوە پێشنیارمان كرد ئەو پارێزگایە بەجیا سوتەمەنی بۆ دابین بكرێت، ئەمەش بووە بڕیار لەلایەن وەزارەتی نەوتی عیراقەوە، بەڵام تائێستا پارێزگای هەڵەبجە ئامادەسازی تەواوی نەبووە بۆ وەرگرتنی ئەو بڕە نەوتە، ئەمە جگە لەوەی كەسوكاری شەهیدان‌و زانكۆكان‌و رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی‌و خاوەن پێداویستی تایبەت لە پێدانی نەوتی سپی هاوكاری كراون.

ئارێز عەبدوڵڵا ئەوەشی خستەڕوو، ئەو نەوتەی لەلایەن حكومەتی عیراقەوە بۆ هەرێم نێردراوە لەوڵاتانی كەنداو بە پارەیەكی زیاتر كڕاوە لەوەی لە هاووڵاتیان وەرگیراوە.

سەرچاوەی تری ناردنەدەرەوە

سەبارەت بە دابینكردنی نەوتی سپی بۆ وەرزی زستانی داهاتوو وتی: «پێویستە حكومەتی هەرێم هەر لە ئێستاوە بڕیكی باش نەوت پاشەكەوت بكات یان لە ئێستاوە بیدات بە هاووڵاتیان بۆ ئەوەی لە زستان توشی قەیران‌و كەمی نەوتی سپی نەبنەوە، چونكە حكومەتی عیراق لە مانگی هەشتەوە ئامادەباشی بۆ ئەو پڕۆسەیە دەكات، رەنگە ئەگەر حكومەتی هەرێم دابەشی نەكات بەغداش ئەو بڕە نەوتە نەدات كە پێشتر رەوانەی كردووە».

وتیشی: «تائێستا هیچ بڕیارێك نییە نەوت لە كەركوكەوە بۆ ئێران رابكێشرێت، بەڵكو رێكەوتنێكی لێكتێگەیشتن لە نێوان حكومەتی عیراق‌و ئیران كراوە بۆ ئەوەی دیراسە بكرێت ئایا سوودی ئابووریی هەیە نەوتی كەركوك لە ئێرانەوە هەناردە بكرێ، بەڵام تا ئێستا تەواو نەبووەو تەنیا دیراسەكراوە، بەڵام بەگشتی هەناردەكردنی نەوت لە كەناڵی جیاجیا لە بەرژەوەندی عیراق‌و هەرێمی كوردستانە، بۆیە من لە لێرەوە دەڵێم ئەگەر حكومەتی هەرێم بەدوای رێگای دیكەدا بگەڕێ وەك سوریا دوای ئاسایی بونەوەی بارودۆخی ئەمنی یان لە رێگای ئێران‌و ئوردن، سوودمەند دەبێت‌و لەبەرژەوەندیدایە».