تاتشەر.. خانمی ئاسنین ‌و سەرمایەدارێكی سەرسەخت

تاتشەر لەرووی ئابورییەوە شێلگیرانە پشتیوانی لەبازاڕی ئازاد‌و سەرسەختانەش داكۆكی لەسیستەمی سەرمایەداری كرد، ئەمەش وایكرد كە پەیوەندی دۆستانەو هاوكاری لەگەڵا دوو ئابوریناسی ناوداردا بەهێز بێت كە لێبڕوانە باوەڕیان بەبازاڕی ئازاد بوو كە “میلتۆن فریدمان‌و فردریش هایك” بوون. 

تاتشەر لەبواری سیاسەتی دەرەوەشدا دەریخست كە ئەهلی لێبوردەیی‌و خۆرادەست كردن نییە‌و تەنانەت ئەگەر بۆ گەیشتن بەئامانجەكانی پێویست بكات، باكی بەهەڵگیرسانی جەنگ نییە، ئەو ساڵی 1976 لەوتارێكی ئاگرینیدا یەكێتی سۆڤیەتی جارانی تاوانبار كرد بەوەی وڵاتێكە كە هەموو ئازادی تیا سەركوت‌و خەفەكراوە، بەدوای ئەم وتارەدا رۆژنامەیەكی سۆڤیەتی جاران نازناوی “خانمی ئاسنین”ی لێنا، كە دواتر لەلایەن لایەنگران‌و نەیارانیەوە ئەم نازناوەی بەسەردا دابڕا.

“مارگرێت تاتشەر” تەنها ژنە سەرۆك وەزیری سەرزەمینێك بوو كە بەسەرزەمینی شاژنەكان ناسراوە،  ئەو بەكۆمەڵە هەڵوێستێكی سیاسی‌و داكۆكیكردن لەجۆرێك سیاسەتی ئابوری دەناسرێت لەئاستی جیهاندا: بەتایبەتی كردنی كەرتی گشتی، دوژمنایەتی سەندیكا‌و مانگرتنی كرێكاران، جەنگی فۆكلاند، جەنگی ساردو دژایەتی یەكێتی ئەوروپا‌و دۆستایەتی لەگەڵا گۆرباچۆڤ‌و پینۆشێ‌، پشتیوانی لەسیاسەتی ئاپارتهایدی ئەفەریقای باشور‌و شەڕی گەردەلولی بیایانی دژ بەرژێمی سەدام. 

ئەو ژنێكە گوزارشت لەقۆناغێكی مێژوویی گرنگی جیهان دەكات كە بەرۆژگاری وەرچەخانە مێژوویەكان ناودەبرێت، هەر ئەم هەڵوێستە سیاسی‌و سیاسەتە ئابورییانە بوو كە وایكردووە بەڕێبازێكی سیاسی ناوببرێت، تاتشەر‌و تاتشەریزم دوو زاراوەن كە زۆرێك لەحیزبە كۆنسەرڤاتیڤ‌و راستڕەوەكان‌و محافزكارە نوێكان بەكاریدەهێنن.

كاتێك كە تاتشەر لە1979دا سەكەوتنی لەهەڵبژاردندا بەدەستهێنا، گەشەی ئابوری بەریتانیا تەنها 2% بوو، بێكاری روو لەهەڵكشان‌و زیاتر لەملیۆنێك كەس بێكار بوون، بەریتانیا بەدەست هەڵاوسانەوە گیرۆدە بوو، كارمەندانی خزمەتگوزارییە گشتییەكان مانیان گرتبوو، سەندیكا كرێكارییەكانی بەریتانیا لەوپەڕی بوژانەوەو دەسەڵاتدا بوون، ناڕەزایی بەرامبەر بەهەلومەرجی ئابوری، كۆمەكی بەتاتشەر كرد بۆ ئەوەی سەركەوێت. لەئاستی جیهاندا تاتشەر هات زنجیرەیەك رێوشوێن‌و هەنگاوی ئابوری گرتەبەر: ئەو باوەڕی بەوە بوو كە ئەوە بازاڕە بزوێنەرو داینەمۆی ئابورییە نەك دەوڵەت‌و حكومەت، دەوڵەتەكانی پێشووتر، پیشەسازییە سەرەكیەكانی “كانە خەڵوزو كارەبا‌و ئاوو ئوتومبێل”یان خۆماڵیكرد‌و خستبووە پێناو بەرنامەكانی خۆشگوزەرانی گشتییەوە، ئەمە ببووە هۆی ئەوەی كە لەكارایی‌و كارامەیی ئەو پیشەسازیانە بێتەخوار‌و بەریتانیا بازاڕەكانی هەناردەكردنی لەدەستبدات‌و دەوڵەتێكی زەبەلاحی خوڵقاندبوو كە دابینكردنی خەزێنەی خەرجییەكانی بەبێ‌ باجی دارایی مومكین‌و مەیسەر نەبوو.

تاتشەر ئەمەی بەلاوە پەسەند نەبوو، ئەو سەرسەختانە یەك رێگەی بۆ دەرباز بوون گرتەبەر: بوژاندنەوەی بازاڕ‌و هەڵگرتنی هەموو ئاستەنگەكانی بەردەم ئابوری بازاڕی ئازاد. تاتشەر بانگەشەی بۆ ئەوە كرد كە لەڕێگەی هاندان‌و دەرفەتسازی كارو پیشەی ئازاد‌و نوێگەریی‌و دانانی رێژەیەكی كەمی باجەوە لەسەر داهات، دەتوانین قەبارەی چالاكییە ئابورییەكان ئەوەندە پەرە پێبدەین كە داراییەكی بەنرخ بۆ خەرجییەكانی دەوڵەت دابینبكات. ئەو پێیوابوو كە دانانی باجی گەورە لەسەر دەرامەت، بزنسمان‌و خاوەن سەرمایەكان راودەنێ‌‌و دەبێتە هۆی بچوكتربوونەوەی ئابوری. ئەو بڕوای بەوە بوو كە دەوڵەت‌و حكومەت مافی ئەوەیان نییە دەست وەربدەنە وردەكاری چالاكییە ئابورییەكان‌و بازاڕ قۆرغ‌و پەك بخەن، هەر لەم روانگەیەشەوە كۆمەڵێك یاسا‌و رێوشوێنی ئابوری هەڵوەشاندەوە كە پێشتر گیرابوونەبەر‌و خەڵكی هان دا كە پشكی پیشەیازییە گەورەكان بكڕنەوە. ئەو كۆمەڵێك یاساشی لەدژی سەندیكا كرێكاریەكان گرتەبەر‌و ئەوانیش كە بینیان تاتشەر لەبری گرنگیدان بەكارو هێزی كار، پێداگری لەسەر سوود‌و كۆنتڕۆڵكردنی هەڵاوسان دەكات، لەپێناو پاراستنی بەرژوەندی‌و كرێدا، مانگرتنێكی بەرفراوانیان دەستپێكرد، تاتشەر سەرسەختانە روبەرویان بۆوە، تەنانەت ئامادە نەبوو دانوستانیشیان لەگەڵا بكات، خانمی ئاسنین لەئابوریدا باوەڕی بە”خواست‌و خستنەڕوو” بوو نەك سیاسەت. تاتشەر مانگرتنەكانی سەركوت‌و سەندیكا كرێكارییەكانی شكست پێهێنا‌و بۆ یەكجاری بایەخی ئەوانی لەگۆڕەپانی سیاسیدا كەم كردەوەو دەسەڵاتی چەنەبازانەی ئەوانی كۆتایی پێهێنا.

هەر ئەم سیاسەتەش بوو كە رێژەی هەڵاوسانی لە14%ەوە لە1979دا گەیاندە 4% لە1987دا، رێژەی گەشەی ئابوری لە2%ەوە كرد بە5%‌و بازاڕ‌و كارو داهاتی نەتەوەیی بەریتانیا بوژانەوەو ئیتر نەك دەوڵەت بۆ دابینكردنی خەرجییەكانی پەنای بۆ قەرز نەدەبرد، بەڵكو 6 ملیار پاوەندیشی پاشەكەوت كرد.

ئەم سەركەوتننانە بوونە بەردی بناغەی محافزەكاری لەبەریتانیادا، سەندیكا كرێكارییەكان‌و تەنانەت حیزبی كاریش هیچ كاتێك ئەوەیان فەرامۆش نەكرد كە دۆڕاوی سەرەكی ئەم سەركەوتنانەی تاتشەرن.

تاتشەر لەبواری ئابوریدا بەدوو ئابوریناس سەرسام بوو كە لەئاستی جیهاندا بەبانگەشەكردن بۆ ئازادی تاكەكەس‌و بەدوژمنی سەرسەختی كۆمۆنیزم‌و سۆڤیەت ناسرابوون، كە ئەوانیش “میلتۆن فریدمان”‌و “فریدرك هایك” بوون، ئەو دوو ئابوریناسەی سەرمەشقی “رۆنالد ریگان”ی سەرۆكی پێشتووتری ئەمەریكاش بوون بۆ دژایەتی كردنی ئایدیای سۆشیالیستی‌و یەكێتی سۆڤیەتی جاران.

چیرۆكی سەركەوتنی مارگرێت تاتشەر تەنها لەبازنەی ئابوریدا قەتیس نابێت، ململانێی نێوان ئابوری دەوڵەت‌و كەرتی تایبەتی، سەرمایەدارو كرێكاران، هەڵاوسان‌و كار، بەشێك بوون لەجەنگێكی گەورە كە لەئاستی جیهاندا هەڵگیرسا بوو بەناوی جەنگی ساردەوە، لەم جەنگەدا تاتشەر هێندە سەرسەختانە بەرامبەر بەئۆردوگای سۆشیالیزم وەستایەوە، كە گەیشت بەوەی بێباكانە پشتیوانی لەرژێمی ئاپارتهایدی ئەفەریقای باشورو پینۆشێ‌ دیكتاتۆری فەرمانڕەوای شیلی كرد، لەبەرئەوەی دوژمنی كۆمۆنیست‌و چەپەكان بوون. 

ئەو كە بەرهەڵستی بەرنامەكانی سۆسیال‌و خۆشگوزەرانی كرد لەئاستی ناوخۆدا، لەپێناو پاراستنی ناوبانگ‌و پێگەی جیهانی بەریتانیادا شێلگیرانە لەڕێگەی سەربازییەوە وەڵامێكی توندی ئەرژەنتینی دایەوە لەسەر دورگەكانی فۆكلاند. هێرشی كردە سەر ئەرژەنتین. 

زۆرێك لەچاودێرانی سیاسی مارگرێت تاتشەر بەئیلهامبەخشی كۆنسەرڤاتیڤە نوێكانی ئەمەریكا دەزانن، لەدەیەی 1980دا گەورەترین گۆڕانكاری‌و ئازادسازی ئابوری لەئەمەریكای رۆژگاری سەرۆكایەتی رۆنالد ریگان‌و بەریتانیای سەردەمی سەرۆك وەزیری مارگرێت تاتشەردا دەستیپێكرد، ئەو دوو سەركردەیە سەرسەختانە بەدوای “جیاكردنەوەی سیاسەت لەئابوری” بوون‌و هەردوكیشیان رۆڵێكی گەورەیان لەتێكشكاندنی “یەكێتی سۆڤیەت”‌و كۆتایهێنان بەجەنگی سارد لەبەرژەوەندی جیهانی رۆژئاوادا بینی.