حكومەتی عەرەبستانی سعودی، وەك وڵاتانی دیكەی بەرهەمهێنەری نەوت، لەوەتەی نرخی بەرمیلێك نەوت دابەزیووە بۆ خوار 60 دۆلار،50%ی داهاتی نەوتیی ڕۆژانەی لەدەستداوە.
ئەو قەیرانەی لەئێستادا رووبەڕووی عەرەبستانی سعودی بۆتەوە، كاتیی و سنوردارە، ئەویش لەبەرئەوەی كە حكومەتی عەرەبستانی سعودی دەوڵەمەندە و لەتوانایدایە ئەو كورتهێنانە بە گوشارخستنە سەر هەندێك لە تێچوونەكان و پاشەكشەكردنێكی كەم لە بازاڕی پشكەكانیدا چارەسەربكات، بەوجۆرە حكومەت دەتوانێت كۆتایی بەو قەیرانە بهێنێت.له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا قەیرانەكە هێشتا كۆتایی نەهاتووە، بەڵكو هێشتا دەستیپێنەكردووە و ڕۆژێك دێت بەتەواوی زەقبێتەوە، ئەمەش پێشبینیكردن نییە، بەڵكو خوێندنەوەیەكی زۆر واقعییه.
باش بیربكەنەوە، ئایا دەتوانین ژیان به‌رینه سه‌ر، كاتێک نرخی یەك بەرمیل نەوت هاته خواره‌وه بۆ 30 دۆلار و كەمتر وبارودۆخه‌که 10 ساڵ و زیاتریش به‌رده‌وامبوو؟ ئەوكات داهاتی ناوخۆ بەشی مووچەی فەرمانبەرەكانی حکومه‌تناكات وبه‌شی ئه‌وه ناکاتپشتگیریی برنج و نان و ئاوو كارەبا بکات و كۆمەكی دارایی زانكۆ و خوێندنگە و كارگەو شەمەندەفەرەكان بكات.بێگومان ئەمەش وادەكات حكومەت داراییکه‌ڵه‌که‌بوونی خۆی خه‌رجبکات و قه‌رز له سندووقە ناوخۆییه‌کان بکات و سه‌رمایه که‌ڵه‌که‌بووه‌کان لەبانكە ناوخۆییەكانه‌وه‌بەرەو دەرەوەی وڵات هەڵبێن.
ئایاکاتێک دەگەینە كەناری ڕۆچوون، لەتواناماندا دەبێت بارودۆخه‌که چاک بکه‌ین، یان باشترە بە رۆژی ڕووناك بیر لەچارەسەر بكەینەوە، لەكاتێكدا كە حكومەت هێشتا قەرزاری هیچ لایەك نییەو نزیكەی تریلیۆنێك دۆلاری که‌ڵه‌که‌کردوه و باری سیاسیش ئارامە.
هەنگاوەکه‌ی ئێستای حكومەت قبوڵكراوە، بەڵام لەسەر بنچینه‌ی ستراتیژی چاکبوونه‌وه‌ی بازاڕی نەوت و بەرزبوونەوەی نرخی بەرمیلێک نەوت بۆ 100دۆلاربنیاتنراوە، ئه‌ی ئه‌گه‌ربارودۆخه‌که‌بۆ چەند ساڵێك درێژه‌بکێشێ، به‌تایبه‌تی ئه‌نجامی گه‌شه‌کردنی پیشه‌سازیی نه‌وتی به‌ردینه و ئه‌وانیتر، ئایا ئه‌وکاته وڵات،که لەسەر بودجەیەكی په‌ستێنراوی 230 ملیار دۆلار ده‌ژی، ده‌توانێ ئێستا ژیان به‌سه‌ربه‌رێت وسبه‌ینێش له‌سه‌ر بودجه‌یه‌کی ساڵانه‌ی 100 ملیار دۆلاری بژی؟بەبۆچوونی من ئاستەمە حكومەت بتوانێت بەو بودجەیە ئیدارەی وڵات بكات،ئه‌گەر چاکسازییه‌کی بنه‌ڕه‌تی له چەمكه‌که‌کان و ئابوریدا نەكات.
بە دوور له گاڵته‌پێکردن ده‌ڵێم، باشترین هەواڵ لەئێستادا، دابەزینی داهاتی نەوته،چونکه به‌ره‌و ئه‌وه‌مان ده‌بات لەو كارەساتە تێبگه‌ین، که‌ده‌شێت سەرهەڵبدات و ناچارماندەكات بەشێوەیەكی دروست بیربكەینەوەوكاربكەین، ئەوەش لەئێستادا که ئازاری كەمترە لە ڕۆژانی داهاتووی نادیار.
داهاتی بێشوماری نه‌وت توانای پلاندانانی بۆ بنیاتنانی ئێستا و داهاتویه‌کی ئازاد به‌هۆی نه‌وته‌وه په‌کخستووین و داهاته ئاسان به‌ده‌ستهاتووه‌کان باشترین رێگه‌ن بۆ بەدەستهێنانی ڕەزامەندیی خەڵك لەسەر حسابی هه‌موو شتێک و بۆته مایه‌ی دروستبوونی دەیان زانكۆ و سەدان هه‌زار خوێندكار، به‌ڵامبه‌بێ پیشه‌یه‌کی بەرهەمێنی ڕاستەقینە.
پاره چ سوودێکی هه‌یه، ئەگەر خه‌رج نه‌کرێت بۆ بنیاتنانی كۆمەڵگەیەك، که‌بتوانێتبەبێ داهاته‌کانینه‌وت یان به بڕێکی که‌می داهاتی نه‌وتلەداهاتوودا لەسەر پێی خۆی ڕاوەستێت؟ ئایا هیچ كەسێک لەئێمە دەتوانێت وێناکردنێکی پراکتیکی بۆشێوازی پاره دابینکردن بۆ ژیانی ڕۆژانە بخاته ڕوو کاتیك پارەی كه‌ڵه‌که‌بووی ناو بانكەكان نامێنێ و نه‌وتیش بەردەوام هه‌رزان ده‌بێت؟ کاتێک تاقه پلانیك ده‌بینین که پێمان ده‌ڵێت چۆن، ئەوكاته‌بڕوادێنین كە لەسەر ڕیگه‌ی ڕاستین، جا ڕۆژگار چه‌ند تێپه‌رێو بارودۆخه‌کان چه‌ند گۆڕانیان به‌سه‌ردا بێت.
پێویستە ده‌وڵه‌ت فەلسەفەو شێوازی بەڕێوەبردنی خۆی بگۆڕێت و بەرپرسیارێتی زیاتر بداتە دەزگا و بەرپرسەكانی،دواجاریش ئه‌گه‌ر شکستیانهێنا، دڵڕه‌قانه‌تر لێیان بپرسێته‌وه.
زۆربەی وڵاتە دەوڵەمەندە سەركەوتووەكان، وەك كۆریای باكور و سەنگافورە و مالیزیا و فنلەندا، وڵاتی نەوتی نین، زۆرینەی کۆمه‌ڵگه نه‌وتییه‌کانی عەرەب دەستەوسانن، چونکه ئالودەن بە داهاتیخۆڕایی ئاسان. جیاوازییه‌که لە مرۆڤەكان و چۆنییه‌تیاندایه.بینای زانكۆی نورە ـ ی ریاز گەورەترە لە بینای زانكۆی كامبریدج ـ ی به‌ریتانیا، بەڵام خوێندكارە ده‌رچووه‌کانی ده‌بنه مامۆستا و ئەوانەی دیكەش دەچنەوە ماڵەوە.
<
Kurdish