زمان هه‌ر ته‌نها ئامرازێك نیه بۆ په‌یوه‌ندی له نێوان مرۆڤـه‌كان به‌ڵكو ئامرازێكیشه بۆ گه‌شه‌ی عه‌قڵ , بییر/ فكروه فراوان بوونی ڕوانگه , ئاسۆوه وێناكردنه‌كانی /تصوراتی عه‌قڵ وفكرو خه‌یاڵ له‌گه‌ڵ توانای بینین و ناسینی جیهان بینینه‌كان و وه‌جوانیه‌كان به دیزاینی فكرو عه‌قڵ وكه‌ره‌سه‌ی ووشه , كه هه‌موو ئه‌مانه‌ش له ئه‌نجاما ئه‌بنه پێكهاته‌ی كه‌سایه‌تی وفه‌رهه‌نگی / پقافه‌ی تاك , گروپ وه‌نه‌ته‌وه .
نمونه‌ی ساده بۆ ئه‌م ده‌ربڕینه‌مان , گه‌شه‌ی عه‌قڵ و سلوكی مناله كه هه‌ر یه‌كێ له ئیمه ئه‌زمونی ئه‌مه‌ی هه‌یه وه‌بینیویه‌تی كه چۆن مناڵ له گه‌ڵ فێر بوونی ووشه‌ی زیاترو گه‌شه‌ی زمانا نه‌ك هه‌ر عه‌قڵ و سلوكیشی گه‌شه ئه‌كات به‌ڵكو پێوه‌ریشه بۆ ئاستی توانا ,هه‌ڵسوكه‌وت وه كه‌سایه‌تی مناڵ وه كه‌سه‌كان , وه هه‌روها جیاوازی وه ئاستی ته‌ندروست بوون و نقوستان بوون /مه‌نگۆل بوون,كه له رووى زانستیه‌وه مه‌نگۆل بوون له زمانا هاوڕایه له گه‌ڵ مه‌نگۆل بوون له گه‌شه‌ى عه‌قڵ و فكر, وه‌هه‌ر بڕیارو ده‌ڕبڕینێكیش له عه‌قڵی مه‌نگۆله‌وه ده‌ربچی هه‌ر ئه‌بێ مه‌نگۆل بێ وه‌ك ئه‌م حاڵه‌ی ئیستا دژی زمانی كوردی .
زمان وه‌زانستی زمانه‌وانی په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆی هه‌یه به په‌روه‌رده‌كردن شكۆی روح , فه‌رهه‌نگ , هونه‌ر وه گه‌شه‌ى هه‌ستی جوانی هه‌رتاك و نه‌ته‌وه‌یه‌ك ,هه‌تا گه‌وره‌یی و وێژه‌وانی / ادبیاتی هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك په‌یوه‌ندی به‌ده‌وڵه‌مه‌ندی زمانه‌وه هه‌یه له ووشه‌دا له‌گه‌ڵ ته‌كنیكی به‌كارهێنانی زمان . له‌سه‌ر ئاستی مامڵه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی , سیاسی , دیبلۆماسی وه‌هه‌روها هه‌موو به‌شه زانستیه‌كان وبازرگانیش زمان به هه‌موو ره‌هه‌نده‌كانیه‌وه /به‌شه‌كانیه‌وه ڕۆڵی بناغه‌یی ئه‌بینێ ,واته زمان سه‌رچاوه‌ی بوون و ژیانی ماددی و معنه‌ویه هه‌م له‌سه‌ر ئاستی تاك هه‌م له‌سه‌ر ئاستی نه‌ته‌وه.
به‌ڵگه بۆ لاوازی هه‌م زمان هه‌م به‌كارهێنه‌ری زمان بوون , تواناوه‌ئه‌ندازه‌ی فراوانی به‌كار هێنانی ووشه‌یه , له‌م ڕوانگه‌وه ئه‌گه‌ر به‌وردی ئه‌ماشای كۆی گوتاری به‌ناو ئه‌فه‌ندیه‌كانی میلیشیاى كوردى بكه‌ین ناگاته 200 ووشه‌ی سواو كه ڕۆژانه چه‌ندین جار به‌كاری ده‌هێنن وده‌هێننه‌وه تاوای لێ هاتوه زۆری خه‌ڵك تاقه‌تی بینین و بیستنی ڕاگه‌یاندنی كوردی نه‌مێنی له‌م به‌شه‌ی باشوور وه له‌بری روو ئه‌كه‌نه ڕاگه‌یاندنه عه‌ره‌بی وفارسی و توركیه‌كان هه‌ر له هه‌واڵ و دراماوه تا ئه‌گاته مۆسیقا . ئه‌گه‌ر ڕه‌وش ئاوا به‌رده‌وام بێ له داهاتویه‌كی نه‌چه‌ندان دوورا زمانێكی تر ئه‌بێته زمانی یه‌كه‌م و زمانی كوردیش وه‌ك زمانێكی بێ بایه‌خ و سوك ئه‌بێته زمانی دووه‌م وه‌ته‌نها له‌ناو سنوری ماڵ و هه‌ندێ بازاڕی دیاری كراو و سنووردارا به‌كار دێ .
له ساڵانی 90 كان كه‌له‌ده‌ره‌وه له زانكۆ بووم له دانیشنێكا باسی زمانی نه‌ته‌وه‌و وه‌ڵات كرا كه چۆن له ژێر په‌رده‌ی وه‌ناوی وڵاتا له زۆر شوێنی دنیا زمانی نه‌ته‌وه‌كانی تر په‌راوێز ئه‌كرێ , خوێندكارێكی ئه‌فریقی خه‌ڵكی كامیرۆن باسی زمانی فه‌ره‌نسی ئه‌كرد وه‌ك زمانی یه‌كه‌می وڵات له برى زمانی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان له‌گه‌ڵ گرفته‌كانی , خوێندكارێكی ئیرانیش كه له‌وی ئاما
Kurdish