خاڵەكانی چارەسەری قەیرانی ئابووری ‌

پاش ئەوەی نرخی نەوت بەهۆی زیادبوونی خستنەڕوو بەتایبەت لە دوای ئەوەی هەندێك بیری نەوتی كەوتە دەست مافیاو چەتە لە جیهاندا جگە لە وڵاتەكان، بۆیە ئەوانەش تەنیا بۆ دەست كەوتنی هەر داهاتێك بە هەر نرخێك دەیانفرۆشت، جگە لەوەش نەوتی بەردینی‌و گەڕان بە دوای جێگرەوەی نەوت وایكرد تا دێت نرخەكەی دابەزێت، ئێستا كە قەیران دروست بووە، گرفتەكانی ئەم وڵاتانە نەك هەر نەوتە، بەڵكو دراوی دیناریش كە بەردەوام چاپ دەكرا بۆ دابینكردنی مووچەو داهات لەلایەن حكومەتی عیراقی بێ‌ گویدانە ئەوەی بەهاكەی پارێزراوبێت، بۆیە ئابووریی وڵات دوچاری هەڵاوسان بووەوە، هەروەها هەناردەكردنی نەوتیش بە دراوی ترە نە وەك دینار بەمەش هەر گوڕانكارییەك لە دراوەكانی تر یان ئابووری جیهانی ئەوا كاریگەرییان دەبێت لە گوڕێنی بەهای دیناری عیراقی.

كەمكردنەوەی مووچە

تەنانەت لە ناوەوەی عیراقیش بانكی ناوەندی كە كارەكەی ئەوەیە بەهای دینار بە بەرزی بهێڵێتەوە بەڵام لەماوەی ئەم دوو ساڵەدا‌و بەهۆی سیاسەتی حوكمایەتی‌و بەرژەوەندی بەرپرسەكان گەمەی ئابووری بە نرخەكەی دەكرا، بەم شێوەیە قازانج بۆ چەند كەسێك دەگەڕایەوەو ماڵوێرانی‌و زیان بۆ خودی ئابووریی وڵات‌و خەڵكان ئەمایەوە.

لێرەدا مەسەلەی كەمكردنەوەی مووچە بارگرانی تەواوەتی لەسەر شانی هاووڵاتیان زیاتر دەكات، بۆیە ئەوەی بكرێت باشتروایە هیچ مووچەیەك زیاد یان كەم نەكرێت‌و دەستكاری نەكرێت‌و هەوڵ بدرێت داهاتی وڵات بە دراوی دینار بێت‌و لێشاوی نەختی بگەڕێنرێتەوە بۆ بانكی ناوەندی، دانانی سیستمێكی راست‌و دروست سەبارەت بە باج بەجۆرێك ستەم لەهێچ چین‌و تۆیژێك نەكات، هەروەها پێداچوونەوەی گومرگ‌و زیادكردنی میرانەی هاوردن (رسومات استیراد)و پاڵپشتیكردنی هەناردەكان، جگە لەوانەش هاوكاریكردنی كەرتی وەبەرهێنان‌و خاوەن سەرمایەكان لەپێناوی جێبەجێكردنی پڕۆژەی ئابووری، ئەوەشمان لە بیر نەچێت پێداچوونەوەی هەموو كارمەندان‌و مووچەخۆرانی حكومی سەبارەت بە مووچەی دیاریكراو و بڕوانامەكانیان، چونكە زۆر لە هاووڵاتیان بە بڕوانامەی ساختە مووچەیەكی زۆر بە دەست دەگەیەنن، جگە لەوەش دیاریكردنی تەمەنی كاركردن‌و خانەنشینكردنیان، هەروەها پشتگیریكردنی پڕۆژەكان‌و كۆمپانیا ناوخۆییەكان‌و بەرەوپێشبردنی سیستمی بانكی‌و هەوڵدان بە پێدانی قەرز لەپێناوی زیادكردنی كارو نەهێشتنی بێكاری‌و رێگاخۆشكردن بۆ ئەوەی كە هاووڵاتیان پشت بە خۆیان ببەستن لە كارەكان‌و دووربكەونەوە لە دامەزرندن‌و رێگەگرتن لە بەكارهێنانی كاری حكومەت لە بەرژەوەندی تایبەت‌و توندكردنی یاساكان لەبەرامبەر گەندەڵی‌و خراپ بەڕێوەبردن.

نرخ روو لە هەڵكشانە

هەروەها سەپاندنی یاسا بەسەر هەموو لایەك بێ‌ جیاوازی‌و دانانی غەرامەی سەرپێچی بۆ فێركردنی هاووڵاتیان لە یاساكان‌و هەروەها زیادكردنی داهاتی وڵاتیش، لە كۆتایشدا پەروەردەكردنی خوێندكاران لەسەر بنەمای پشت بەخۆبەستن‌و یاساو بەرهەمهێن. بەمەش كەرتی پەروەردە ئەو كارە گرنگە لە ئەستۆ بگرێت، بۆ ئەوەی داهاتووی وڵات لە رووی ئابووری گۆڕانكاری بنەڕەتی بەسەردا بێت.

ئەوانەی سەرەوە هەموو پێویستیان بە كارێكی زۆر جددی هەیەو جگە لە داهاتووی گەشەی ئابووری دەبێت گۆڕانكاری بنەڕەتی لە هەیكەلییەتی دەزگاكان بكرێت، ئەویش بە بەكارهێنانی سیستمی تەكنەلوژیای سەردەم وەك گەیاندن، بەو پییەی لەگەڵ زۆربوونی بەكارهێنەرانی تۆڕی گەیاندن بەتایبەت كە رێژەكەی (75% – 95%) بەرزبۆتەوە، بەمەش لەگەڵ زیادبوونی پەیوەندییەكانی نێوان كۆمپانیاكان‌و حكومەت، واتە ئاسانكارییەكان لەبەردەم كارو پڕۆژەكان زیاتر دەبێت‌و بەمەش وڵات جموجۆڵی ئابووری بەخۆە دەبێنی، ئەمەش لە پێناوی كەم كردنەوەی تێچوو و زیادبوونی زانیاری ناوخۆیی‌و

جۆشدانی توانای میهەنی.

ئەوەی لێرەدا جێگەی ئاماژەپێكردنە گۆڕانكاری لە سیستمی مووچەو پاشەكەوت ئەوەیە كە لە حكومەتی ناوەندی بەرەو ئابووریی ئازاد هەنگاونرا، بەڵام ئەم گۆڕانە كاریگەری نەرێنی لەسەر هاووڵاتی دەبێت، چونكە كێشەی گەورە بەهای دراوە، كاتێك ئێمە بەرەو ئابووری ئازادو ئابووریی بازاڕەكان خۆمان ببینینەوە، ئەوا لەكاتی كەمبوونەوەی داهاتی تاك بەهۆی سیستمی پاشەكەوت، هێزی كڕێنیش كەم دەبێتەوە تا رادەیەك كە توانای دابینكردنی پێداویستی رۆژانەی نامێنێ‌، بۆیە ئەو ئەزموونەی لە هەندێ‌ لە وڵاتە ئیشتراكیەكان كرا لە كاتی قەیران‌و ئابووری ئازادو بازاڕ بەو شێوە سەركەوتووە لەگەڵ ئێستای گوزەرانی هاووڵاتی كوردستان نابینرێتەوە، چونكە زۆر لەخەڵكی ئەم دەڤەرە لە ژێر هێڵی هەژارییەوەن، ئەمانە جگە لەوەی بازاڕەكان بەردەوام نرخیان روو لە هەڵكشانە.