چاوپێکەوتنی سەرۆکی ژووری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی لەگەڵ ڕۆژنامەی کوردستانی نوێ.
شاری سلێمانی بەردەوام لە پێشکەوتندایە، بە تایبەتیش لە سێکتەرەکانی بازرگانی و پیشەسازی و پرۆژە مامناوەند و بچووکەکاندا، ژووری بازرگانیی و پیشەسازیی سلێمانی رۆڵی بەرچاوی بینیوە لە هاندانی وەبەرهێنان و بەرەوپێشبردنی پەیوەندییە بازرگانییەکاندا، نەوزاد غەفور سەرۆکی ژووری بازرگانیی و پیشەسازیی سلێمانی لە دیدارێکی کوردستانی نوێدا تیشک دەخاتە سەر وردەکارییەکانی ئەو بابەتە و ئاستەنگ و کەموکووڕییەکانیش دەخاتە روو.
*پێگەی سلێمانی لە رووی پیشەسازییەوە لەچ ئاستیکدایە؟
– لەدوای رووخانی رژێمی پێشوی عیراقەوە لە ساڵانی 2003دا وردە وردە هەرێمی كوردستان و عیراق بە رووی وڵاتانی دەرەوەدا كرایەوە. جوڵە و گەشەی بازرگانی زیادیكرد.
دوای دەركردنی یاسای وەبەرهێنانی ژمارە (4)ی ساڵی 2006 وەبەرهێنەران لە شاری سلێمانی دەستیانکرد بە بنیاتنانی چەندین پرۆژەی وەبەرهێنان لە کەرتی پیشەسازیدا، ئەمەش وایکرد شاری سلێمانی لەسەر ئاستی عیراق و هەرێمی کوردستان بە شارێکی پیشەسازی بناسرێت.
چەندین پرۆژەی پیشەسازیی قورس و ستراتیجی لە پارێزگای سلێمانی بنیاتنرا، وەك: (كارگەكانی چیمەنتۆ، ئاسن، دەرمان، خشت، بۆری پلاستیكی، دروستكردنی قوتوی خواردنەوە گازییەكان و دروستكردنی دەرگا.
دوا ئامار کە کۆمانکردۆتەوە تا کۆتای ساڵی 2024 لە پارێزگای سلێمانی 5347 كارگە مۆڵەتیان هەیە و لەو ژمارەیەش 1200 كارگەیان گەورە و مامناوەندن و 4147 كارگەشیان بچووک و پیشەیین، بەرهەمی هەندێك لەم كارگانە پێداویستیی عیراق دابین دەكەن و هەندێك بەرهەمیش هەناردەی وڵاتانی دەرەوە دەكرێت.
ئەوانەی هەناردە دەکرێت، بەرهەمەکانی کارگەی (کەی دۆر)ە بۆ دروستکردنی دەرگا، کە بێجگە لە ناوخۆ هەناردە دەکرێت بو ئیمارات و سعودیە و بەریتانیا و چەند وڵاتێکی دیکە، هەروەها کارگەی رۆیاڵکان قوتوی ئەلەمنێۆم بەرهەمدەهێنێت بۆ خواردنەوە گازییەکان و هەناردەی دەکات بۆ وڵاتانی دراوسێ و عەرەبی، کارگەی دەرمانی پایۆنێر-یش بەرهەمەکانی هەناردەی دەرەوەی عیراق دەکات و چەند کارگەیەکی مامناوەندمان هەیە کە بەرهەمی هەمەجۆریان هەیە، وەک: بەرهەمی شیرینی کارگەی ژیار، تۆفیقی حەڵواچی و کارگەی ڤیڤی چەند جۆر رۆن و راشی و سرکە بەرهەمدەهێنن بەرهەمەکانیان دەڕواتە دەرەوە، چەندین کارگەی دیکەشمان هەیە بەرهەمەکانیان هەناردە دەکرێت.
*ئاستەنگ و کێشەکانی بەردەم وەبەرهێنان چین؟
– دەتوانین ئاستەنگ و کێشەکان لە چەند خاڵێکدا کورت بکەینەوە:
1- نەبوون و تەرخاننەكردنی ناوچەی پیشەسازیی بچووک و مامناوەند وایكردووە زۆرێك لە پرۆژەكان لە شوێن و موڵكی كرێدابن، ئێستاش داوایان لێدەكرێت دەبێت فلتەر بۆ پاڵاوتنی پاشماوەی ئاوی بەكارهاتوو دابنرێت ئەمەش بارگرانییە بۆ ئەو كارگانە، لەبەر ئەوەی خاوەن موڵك رێگە نادات ئەو گۆڕانکارییە بكرێـت، ناچار مۆڵەتەكانیان رەتدەكەنەوە، هەربۆیە تەرخانکردنی ناوچەی پیشەسازی سەرجەم ئەو ئاستەنگانەی بەهۆی یاسا و رێنمایی ژینگەوە دروستبووە چارەسەردەکات.
2- ئەو كارگانەی مۆڵەتیان هەیە و ساڵانێكە لە كاردان، ئێستا كارەكانیان راگیراوە بە گوێرەی ئەو رێنماییە نوێیانەی دەركراوە، داوایان لێدەكرێت رووبەری سەوزایی زیاد بكەن، ئەمەش گرفتی بۆ كارگەكان دروستكردووە.
3- رێنمایی ژینگەیی بۆ ئەو كارگانەی كە دەیانەوێت دابمەزرێن و سنووردار و مامناوەندن، دەبێت رووبەرێك سەوز بكات، كارمەندێك دابمەزرێنێت بۆ بەڕێوەبەرایەتی ژینگەی.
4- رێگرییەکانی ئەم دواییەی حکومەتی عیراق لە بەرهەمی کارگە ناوخۆییەکان، بۆتە هۆی خاوبوونەوەی کاری کارگەکان و راگرتنی کاری هەندێک کارگە، گرفتی دیکەش هەیە وەک زۆریی باج و بەرزیی نرخی کارەبا و دەستەبەری كۆمەڵایەتی و ژینگە، بۆیە داواکارین کارئاسانی زیاتر بکرێت بۆ بەردەوامیی کەرتی پیشەسازی لە پارێزگای سلێمانی.
*هەندێکجار گوێمان لەوە دەبیت، کە وەبەرهێن و بازرگانەکان روو دەكەنە شارەكانی دیکەی عیراق هۆی ئەوە چییە؟
– وەبەرهێن و بازرگان هەمیشە بە دوای ئەو شوێنانەدا دەگەڕێن کە کاری تێدایە و ئێستا بەهۆی قەیرانی داراییەوە لە هەرێمی کوردستان، پرۆژەکان وەستاون و هەبوونی کاری وەبەرهێنان لە شارەکانی خوارووی عیراق، هەروەها شارەزایی کۆمپانیاکانی هەرێمی کوردستان لە بوارە جیاوازەکاندا وایکردووە وەبەرهێنەران پرۆژە لەو شارانە وەربگرن و جێبەجێی بکەن، ئەمەش ئەوە ناگەیەنێت کە وەبەرهێنەران بە یەکجاری روویان لە خوارووی عیراق کردبێت، هەرکات لە هەرێمی کوردستان پرۆژەکان دەستی پێکردەوە هەمان ئەو کۆمپانیایانە دەست دەکەنەوە بە کارکردن و جێبەجێکردنی پرۆژەکان، پرۆژەکانی وەبەرهێنان لە سلێمانی بەردەوام لە گەشەسەندن و زیادبووندان و بەردەوامن، وەبەرهێنەرەکانمان بەتوانان و توانیویانە سەرەڕای پرۆژەکانی خۆیان لە سلێمانی لە شارەکانی تری عیراقیش وەبەرهێنان بکەن.
*لە ماوەکانی رابردوودا حكومەتی عیراق چەند بڕیارێکی دەرکرد، ئەو گرفت و بەربەستانەی بەهۆی ئەو بڕیارانەوە دروستبوون چین؟
– بەشێکی زۆری کارگە ناوخۆییەکان بۆ ساغکردنەوەی کاڵاکانیان پشت بە شارەکانی ناوەڕاست و خوارووی عیراق دەبەستن، بەڵام رێگرییەکان بوونەتە هۆی خاوبوونەوەی بەرهەمهێنان و ساغنەبوونەوەی کاڵای کارگەکان، هەروەها مانەوەی زۆری بەرهەم لە ناو کارگەکاندا وایکردووە خاوەن کارگە ناچار بکات بە کەمکردنەوەی دەستی کار، ئەمەش بێکاری زیاد دەکات، ژووری بازرگانیی و پیشەسازیی سلێمانی هەوڵەکانی بۆ ئەو مەبەستە بەردەوام بووە و توانیویەتی داواکارییەکان بگەیەنێتە وەزارەتە پەیوەندیدارەکانی عیراق و کۆبوونەوەیان لەگەڵدا ئەنجامدراوە، ئەو گرفتە بەزۆری کارگە مامناوەند و بچووکەکانی گرتۆتەوە و بەشێکی چارەسەر کراوە.
لە پارێزگای سلێمانی 5347 كارگە مۆڵەتیان هەیە و لەو ژمارەیەش 1200 كارگەیان گەورە و مامناوەندن و 4147 كارگەشیان بچووک و پیشەیین، بەرهەمی هەندێك لەم كارگانە پێداویستیی عیراق دابین دەكەن و هەندێك بەرهەمیش هەناردەی دەرەوە دەكرێت
*دۆخی بازاڕی سلێمانی لە رووی بازرگانییەوە چۆنە؟
– دۆخی بازاڕ لە شاری سلێمانی وەک شارەکانی دیکەی هەرێمی کوردستانە، بە گشتی دواکەوتنی مووچە و بەردەوامیی ئەو قەیرانە کاریگەریی تەواوی لەسەر بازاڕ هەبووە، بەڵام خۆشبەختانە ژووری بازرگانی خاوەنی پرۆژەی گەنجینەی هاوچەرخە لەسەر ئاستی عیراق و هەرێمی كوردستان، كە لە 605 گەنجینە پێكدێت لەسەر رووبەری 383 دۆنم زەوی بنیاتنراوە، بازرگانانی شاری سلێمانی لەناو ئەو کۆگایانەوە خۆراک و کاڵا پێویستەکان دابەش دەکەن بەسەر تەواوی شارەکانی عیراقدا، ئەو پرۆژەیە ناوەندێکی فراوانی بازرگانییە.
*بەڕێوەچوونی کارەکانی پێشانگەی نێودەوڵەتی سلێمانی لەچ ئاستێکدایە؟
– پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیا لە بوارە جیاوازەكانی بازرگانی و ناساندنی بەرهەمەكانیان و ریكلامكردن لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و بازرگانیی ئۆنلاین و ئاسان بەیەكگەیشتنی كۆمپانیا ناوخۆیی و جیهانییەكان، بوونەتە هۆی كەمبوونەوەی بەشداریكردن لە پێشانگەكاندا، دیاردەکەش تەواوی پارێزگاكانی عیراقی گرتۆتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا بەردەوامین لە کردنەوەی چەندین جۆر پێشانگە، وەک پێشانگەی نێودەوڵەتیی گشتیی بۆ هەموو بوارەکان و پێشانگەی تایبەت بە بەرهەمی کارگەکانی عیراق و پێشانگەی کتێب و پێشانگەی گەشتوگوزار کە ئەمە ساڵانە بەردەوامیی هەیە، هەڵبەت قەیرانی مووچە كاریگەریی لەسەر بازاڕ و پێشانگەکانیش هەیە و هیوادارین ئەو قەیرانە بە زوویی کۆتایی پێبێت، جگەلەوەش وەستانی گەشتە ئاسمانییەكان لە رێگەی توركیاوە بۆ فڕۆكەخانەی سلێمانی كاریگەریی خۆی هەیە.
*رۆڵی ژووری بازرگانیی لە وەبەرهێنان و پێدانی ئۆفەر بە بازرگانەكان چییە؟
پێویستە حكومەتی هەرێم دەرفەتی زیاتر بدات بە كەرتی تایبەت، تا رۆڵی جددی هەبێت لە گەشەی ئابووریی هەرێمی كوردستاندا، بەشداریپێكردنی ژوورە بازرگانییەكان لە داڕشتنەوەی یاسا و دەركردنی رێنماییەكانی تایبەت بە بواری ئابووریی هەرێمدا خاڵێکی گرنگە، ئەویش لە رێگەی بەشداریپێكردنی نوێنەری ژوورەكانەوە لەو لیژنانەی كە لەسەر ئاستی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتەكان و پارێزگاكان پێکدەهێنرێن بۆ چارەسەری گرفتە هەنوكەییەكان و رێكخستنەوەی بازاڕ و داڕشتنەوەی پلانی ستراتیژی بۆ ئایندەی ئابووریی هەرێم.
جێی ئاماژەیە ژوورە بازرگانییەكان بە یاسا دامەزراون و لەژێر چاودێریی ئەنجومەنی وەزیراندا كارەكانی خۆیان ئەنجام دەدەن، ژوورەكان نوێنەرایەتی كەرتی تایبەت دەكەن، رۆڵ و گرنگییان هەیە لە گەشەپێدانی سەرخان و ژێرخانی ئابووریی هەرێمی كوردستاندا.